A Critique of the Foreign Policy Section of Mostafa Tajzadeh's Interview with Le Point — by Mostafa Daneshgar

 دست کشیدن از سیاست «نابودی اسرائیل» است؛ آن‌هم با این استدلال مهم که چنین مأموریتی نه «وظیفه» ایران است و نه اساساً «در حد و توان» آن. این موضع، گامی معنادار در فاصله‌گرفتن از سیاست خارجی ایدئولوژیکِ پرهزینه و غیرواقع‌بینانه محسوب می‌شود و با منافع ملی، توسعه‌محوری و حفظ یکپارچگی سرزمینی همخوانی بیشتری دارد.

نقد نخست: خوش‌بینی به «نشانه‌های عقلانیت»

با این حال، آنجا که آقای تاجزاده از «نشانه‌هایی از حاکم‌شدن عقلانیت در سیاست خارجی جمهوری اسلامی» سخن می‌گوید، متن مصاحبه حامل نوعی خوش‌بینی تحلیلی است؛ خوش‌بینی‌ای که پیش‌تر در ارزیابی ایشان از بازنگری نظام در مسئله حجاب اجباری نیز دیده شده بود.

از منظر تحلیلی، آنچه امروز در داخل کشور رخ می‌دهد، نه محصول چرخش عقلانی پایدار، بلکه عقب‌نشینی تاکتیکی نظام در واکنش به فشارهای خارجی و انباشت خشم اجتماعی است. حاکمیت برای جلوگیری از تبدیل نارضایتی‌های انباشته به اعتراض و درگیری، ناگزیر به عقب‌نشینی‌های محدود در داخل شده است تا امکان تداوم سیاست «مقاومت» در خارج را حفظ کند. این رویکرد، نه عقلانی به معنای حل مسئله، بلکه ابزاری و موقتی است و نمی‌توان آن را نشانه بازگشت عقلانیت دانست.

نقد دوم: تداوم عقلانیت مقاومت در میدان

به لحاظ میدانی نیز شواهد روشنی از چرخش راهبردی واقعی مشاهده نمی‌شود. گزارش‌های متعدد منطقه‌ای حاکی از آن است که بازسازی «محور مقاومت» همچنان در دستور کار قرار دارد و مقامات نزدیک به هسته سخت قدرت بارها بر این رویکرد تأکید کرده‌اند. در چنین شرایطی، ادعای فاصله‌گیری ساختاری از سیاست‌های پیشین، بیش از آنکه بر واقعیت‌های میدانی استوار باشد، بر امیدواری سیاسی تکیه دارد.

نقد سوم: عقلانیت بقامحور، نه عقلانیت توسعه‌محور

آنچه امروز شاهد آن هستیم، صرفاً عدم آغاز درگیری مستقیم از سوی جمهوری اسلامی است؛ آن‌هم نه به دلیل بازاندیشی راهبردی، بلکه در چارچوب همان قاعده قدیمی «حفظ نظام». این نوع عقلانیت، عقلانیت بقامحور است؛ عقلانیتی که:

• با اولویت‌های حیاتی کشور در حوزه توسعه و مدیریت ابر‌بحران‌ها همخوان نیست،

• با تهدیدها و مقتضیات جدید منطقه‌ای و بین‌المللی تناسب ندارد،

• و فاقد «ضرورت عصری» و روزآمدی لازم در روابط بین‌الملل است.

به بیان دیگر، پرهیز از جنگ الزاماً به معنای اتخاذ سیاست خارجی عقلانی نیست؛ همان‌گونه که سکون، جایگزین اصلاح راهبردی نمی‌شود.

جمع‌بندی

بر این اساس، سخن گفتن از «بازگشت عقلانیت» در سیاست خارجی جمهوری اسلامی، تنها در صورتی معتبر است که از سطح احتیاط بقامحور فراتر رود و به تصمیمات عمیق، ساختاری و توسعه‌محور بینجامد. در وضعیت کنونی، بیش از آنکه شاهد عقلانیت ناظر به حل مسئله باشیم، با نوعی مدیریت بحران حداقلی مواجه‌ایم.

از همین رو، تمرکز نقد و فشار باید متوجه نخبگان حاضر درون ساختار قدرت باشد؛ برای واداشتن حاکمیت به اتخاذ تدابیری متناسب با شرایط کشور، منطقه و جهان. بدون چنین چرخشی، امید بستن به نهادینه‌شدن عقلانیت در سیاست خارجی، بیش از آنکه تحلیل باشد، آرزوست.

Mostafa Daneshgar Survival-Oriented Rationality or a Genuine Return to Rationality?

First and foremost, it must be stated that this writing is an intra-discourse critique within the "transitionist" camp, rather than an external confrontation with it. The focus of this critique is specifically on the foreign policy section of Mr. Mostafa Tajzadeh's interview with Le Point magazine.

Positive Point: Moving Beyond the Policy of Destroying Israel
A positive and noteworthy point in this interview is the clear explicit statement on the necessity of abandoning the policy of "destroying Israel"—and doing so with the important argument that such a mission is neither Iran's "duty" nor, fundamentally, "within its capacity and power." This stance is considered a significant step in distancing from a costly and unrealistic ideological foreign policy and is more aligned with national interests, development-oriented goals, and the preservation of territorial integrity.

First Critique: Optimism Toward "Signs of Rationality"
However, where Mr. Tajzadeh speaks of "signs of rationality becoming dominant in the foreign policy of the Islamic Republic," the text of the interview carries a kind of analytical optimism—an optimism previously seen in his assessment of the system's reconsideration regarding the issue of mandatory hijab.

From an analytical perspective, what is happening inside the country today is not the product of a stable rational shift, but rather a tactical retreat by the system in response to foreign pressure and the accumulation of social anger. To prevent accumulated grievances from turning into protests and conflict, the sovereign power has been forced into limited domestic retreats to maintain the possibility of continuing the policy of "resistance" abroad. This approach is not rational in the sense of problem-solving, but rather instrumental and temporary, and cannot be considered a sign of the return of rationality.

Second Critique: Continuation of the Rationality of Resistance in the Field
In terms of field operations, there are no clear signs of a real strategic shift. Numerous regional reports indicate that the reconstruction of the "Axis of Resistance" remains on the agenda, and officials close to the hard core of power have repeatedly emphasized this approach. In such circumstances, the claim of a structural distancing from previous policies relies more on political hope than on field realities.

Third Critique: Survival-Oriented Rationality vs. Development-Oriented Rationality
What we are witnessing today is merely the Islamic Republic refraining from initiating a direct conflict—and even that is not due to strategic rethinking, but within the framework of the same old rule of "preserving the system." This type of rationality is survival-oriented rationality; a rationality that:

Is not consistent with the country's vital priorities in the areas of development and managing "mega-crises."

Is not proportional to new regional and international threats and requirements.

Lacks the "necessity of the era" and the required modernization in international relations.

In other words, avoiding war does not necessarily mean adopting a rational foreign policy; just as stagnation is not a substitute for strategic reform.

Conclusion
Accordingly, speaking of a "return of rationality" in the Islamic Republic's foreign policy is valid only if it transcends the level of survival-oriented caution and leads to deep, structural, and development-oriented decisions. In the current situation, rather than witnessing a problem-solving rationality, we are facing a type of minimal crisis management.

Therefore, the focus of critique and pressure must be directed toward the elites present within the power structure—to compel the establishment to adopt measures proportionate to the conditions of the country, the region, and the world. Without such a shift, hoping for the institutionalization of rationality in foreign policy is more of a wish than an analysis.