عمامه پرانی؛ چیزی که عوض دارد، گله ندارد!

اخیرا در ارتباط با برداشتن عمامه از سر برخی روحانیون در کوی و برزن، که از آن به «عمامه پرانی» هم یاد می شود، به سخنی از آیت الله خمینی در دوران پیش از انقلاب اشاره می شود. این هم از عبرت های روزگار است که از درون انقلاب ایران نظامی با عنوان «جمهوری اسلامی» برآمد؛ نظامی که زنده یاد مهندس بازرگان آن را به درستی «جمهوری روحانی» می نامید.  

حال پس از بیش از چهار دهه این جمهوری روحانی در وضعیتی قرار گرفته که اکثریت قریب به اتفاق مردم مخالف شده و بخش قابل توجهی از این مردم آن هم نسل جوانی که دست پرورده همین نظام روحانی محور است به اعتراض برخاسته و در اشکال مختلف مخالفت های خود را ابراز و اظهار می کنند و حتی تنها ره رهایی را رهایی از کلیت این نظام می دانند. در این میان یکی از راههای مخالفت نیز روش برداشتن از عمامه برخی روحانیون در اینجا و آنجاست. هرچند این روحانیان غالبا دارای هیچ مقام و مسئولیتی در نظام روحانی سالار نیستند و چه بسا خود نیز قربانی بوده و از این رو در شمار مخالفان و منتقدان باشند.

با این همه از آنجا که «آخوند» به طور نمادین همزمان نماینده دین است و نیز نشانه جمهوری  روحانی، به نحو معناداری مورد خشم مردمان معترض و خشمگین قرار می گیرند. در این زمانه و زمینه است که به درستی گفته می شود که بنیانگذار جمهوری روحانی مسمی به جمهوری اسلامی، خود بنای چنین سنتی را نهاده است. در واقع می توان گفت چیزی که عوض دارد، گله ندارد! در عین حال چنین اقدامی از جهات مختلف محکوم است و حداقل به سود جنبش اعتراضی مردم نیست.

با این همه چنین احساس می شود که، با توجه به اهمیت تاریخی سخن آیت الله خمینی، لازم می نماید اندکی مورد تأمل قرار گیرد. بخشی از متن گفتار ایشان در سال 1348 که در کتاب «ولایت فقیه» ایشان آمده این است:

«.. . اینها  از فقهای اسلام نیستند. بسیاری از اینها را سازمان امنیت ایران معمم کرده تا دعا کنند. اگر در اعیاد و دیگر مراسم نتوانست به زور و جبر ائمه جماعت را وادار کنند که حضور یابند، از خودشان داشته باشند تا جلّ جلاله بگویند! اینها فقها نیستند! شناخته شده اند! مردم اینها را می شناسند. باید جوان های ما عمامه این ها را بردارند. عمامه این آخوندهایی که به نام فقهای اسلام، این طور مفسده در جامعه مسلمین ایجاد می کنند باید برداشته شود . . . نمی گویم بکشند؛ اینها قابل کشتن نیستند؛ لکن عمامه از سرشان بردارند. مردم موظف هستند . . .».

در ارتباط با این فقره چند نکته قابل ذکر است:
نخست این که سیاق کلام نشان می دهد که مراد از روحانیونی که می بایست عمامه از سرشان برداشت، کسانی اند که سازمان امنیت رژیم آنها را معمم کرده تا در حضور شاه و یا مراسم های حکومتی حاضر شده و به تعبیر ایشان جلّ جلاله بگویند و برای شاه دعا کنند. هرچند مفهوم کلی سخن می تواند شامل تمام علمایی بشود که درباری اند و به تعبیر ایشان با دعاگویی «مفسده» ایجاد می کنند.

دوم این که در توضیح موضوع دعاگویی، لازم است گفته شود که در دوران پیش از انقلاب به طور کلی متولیان مساجد و حسینیه ها در شهر و روستا از سوی نهادهای امنیتی موظف بودند که واعظ و منبری ها را وادار کنند تا به شاه و به طور کلی «خاندان جلیل سلطنت» در منابر دعا کنند. البته این توصیه شدت و ضعف داشت و غالبا به ویژه در شهرهای بزرگ چندان عملی نمی شد. با این حال حداقل تا آنجا که من می دانم در روستاهای شرق گیلان و غرب مازندران در دهه چهل و پنجاه این فشار بر منبری ها شدت داشت. هرچند مطالبه دعاگویی گاه از سوی مردم عادی و به نام آنان صورت می گرفت. خاطرات زیادی در این زمینه دارم.

سوم این که در دو دهه پیش از انقلاب شماری هرچند کم از طلاب بودند که از طریق اوقاف حمایت مالی می شدند و در واقع رژیم از آنان برای دعاگویی و تبلیغات مذهبی در مراسم های حکومتی به سود حکومت استفاده می کرد. این افراد به عنوان «آخوند اوقافی» شناخته می شدند.

چهارم این که تا آنجا که من اطلاع دارم پس از توصیه های شدید آیت الله خمینی هم، کسی اعم از طلاب و دیگران، به آن عمل نکرد. حداقل نشنیده ام که عمامه معممی در کوی برزن برداشته شده باشد.    
دوشنبه 16 آبان 1401

حسن یوسفی اشکوری