فرآیند تحقیق از متهم در مرحله تحقیقات مقدماتی

تحقیق از متهم در مرحله تحقیقات مقدماتی یکی از مراحل حساس و حیاتی در فرآیند دادرسی کیفری است که باید با رعایت دقیق اصول قانونی و حقوقی انجام شود. در این مرحله، مقام قضائی (بازپرس یا دادستان) موظف است تا با رعایت حقوق متهم و با هدف کشف حقیقت، اقدامات لازم را انجام دهد.

۱. حق حضور وکیل در مرحله تحقیقات مقدماتی

بر اساس ماده ۱۹۰ قانون آیین دادرسی کیفری، متهم در مرحله تحقیقات مقدماتی حق دارد یک نفر وکیل دادگستری همراه خود داشته باشد. این حق باید پیش از شروع تحقیق توسط بازپرس به متهم ابلاغ و تفهیم شود. چنانچه متهم احضار شود، این حق در برگه احضاریه قید و به او ابلاغ می‌شود. وکیل متهم می‌تواند با کسب اطلاع از اتهام و دلایل آن، مطالبی را که برای کشف حقیقت و دفاع از متهم یا اجرای قانون لازم بداند، اظهار کند. اظهارات وکیل در صورت‌مجلس نوشته می‌شود.

۲. تفهیم اتهام به متهم

طبق ماده ۱۹۲ قانون آیین دادرسی کیفری، بازپرس موظف است پیش از شروع تحقیق، اتهام انتسابی به متهم را به او تفهیم کند. این اقدام به متهم این امکان را می‌دهد که از ماهیت اتهام آگاه شده و بتواند از حقوق دفاعی خود بهره‌مند گردد.

۳. حق سکوت متهم

بر اساس ماده ۴ قانون حقوق بشر، هیچ‌کس نمی‌تواند مجبور به ارائه شهادت علیه خود باشد. این اصل در حقوق ایران نیز پذیرفته شده است و متهم حق دارد از پاسخ به سؤالاتی که علیه خود یا خانواده‌اش مضر است، خودداری کند.

۴. حقوق متهم در مقابل بازداشت

طبق ماده ۲۷۰ قانون آیین دادرسی کیفری، متهم حق دارد به قرار‌های صادره از جمله قرار بازداشت موقت، ابقاء و تشدید تأمین اعتراض نماید. این اعتراض باید در مهلت مقرر قانونی به مرجع صالح ارائه شود.

۵. حقوق متهم در برابر اقدامات بازپرس

متهم حق دارد در برابر اقدامات بازپرس از جمله بازرسی، معاینه محل، تحقیق محلی و کارشناسی، درخواست نماید. طبق ماده ۱۲۳ قانون آیین دادرسی کیفری، متهم می‌تواند این درخواست‌ها را به بازپرس ارائه دهد و در صورت لزوم، بازپرس موظف است نسبت به آنها اقدام کند.

۶. ضمانت اجرای نقض حقوق متهم

چنانچه حقوق متهم در مرحله تحقیقات مقدماتی نقض شود، طبق ماده ۶۳ قانون آیین دادرسی کیفری، ضابطان دادگستری که مرتکب نقض حقوق متهم شوند، به مدت سه ماه تا یک سال از خدمات دولتی منفصل می‌شوند.

در پایان باید بیان داشت، تحقیق از متهم باید با رعایت دقیق اصول قانونی و حقوقی انجام شود تا عدالت برقرار گردد. رعایت حقوق متهم نه تنها موجب حفظ کرامت انسانی او می‌شود، بلکه به کشف حقیقت و صدور حکم عادلانه نیز کمک می‌کند./میزان